‘Dat heeft toch helemaal geen zin mam, om niet te gaan vliegen vanwege het milieu’, zei mijn zoon laatst vol overtuiging. ‘Dan ben je als enige genaaid, terwijl al die andere mensen lekker het vliegtuig blijven pakken’. Er moeten gewoon andere wetten komen, vindt hij. ‘Of je moet op social media gaan’,was zijn idee, ‘zodat je veel mensen bereikt die dan ook minder gaan vliegen.’
Ja maar
Uiteraard heb ik tegenargumenten gegeven: ‘Met jouw duurzame gedrag beïnvloed je allerlei mensen in je omgeving (die dan ook weer mensen beïnvloeden).’ En ik heb hem uitgelegd dat het toch ook goed voelt om consequent te zijn in je gedrag.
Maar ik moet hem ook gelijk geven! Want ondanks mijn zonnepanelen, vegetarische maaltijden, Marktplaatsgebruik, verpakkingsvrije boodschappen en OV reizen, ben ik net terug van een vliegvakantie naar Indonesië. Daar gaat mijn footprint!
Verlies beperken
En ik ben niet de enige die inconsequentgedrag vertoont. Hoeveel mensen die plasticarm leven hebben nog een benzine auto? Hoeveel vegetariërs of milieuactivisten zouden er een hond hebben? (Die staat op jaarbasis door m.n. de vleesconsumptie gelijk aan zo’n 3500 SUV kilometers becijferde het AD ooit.)
Zelfs de mensen met een duurzame drive maken keuzes, zo blijkt. Ze kiezen voor duurzaam als ze zonder al te veel pijn kunnen bijdragen, maar als zaken ze te veel aan het hart gaan of heel veel moeite kosten, dan komen ze niet snel in beweging. En wat dat is, is voor iedereen anders. Ik vlieg minder, maar ben niet gestopt, omdat ik er niet aan moet denken om ‘de wereld niet meer te kunnen zien’, en het intercontinentaal helaas ontbreekt aan redelijke alternatieven.
De kansen voor gedragsverandering
Je kunt betogen dat het inconsequent gedrag is om vast te houden aan de luxe van vliegen, de auto of een hond, en elkaar gaan aanspreken op die keuzes. Maar ik denk dat we beter de realiteit onder ogen kunnen zien: het wordt een onbegonnen zaak, of gaat op zijn minst te veel tijd kosten, om alle Nederlanders te gaan bewegen om vrijwillig significant in te gaan leveren op de zaken waar ze aan gehecht zijn geraakt. Daarvoor zijn wetten nodig die leiden tot collectieve stappen.
Toch is gedragsverandering superbelangrijk:
- Driekwart van de Nederlanders maakt zich inmiddels zorgen over klimaatverandering (CBS 2021), maar nog lang niet iedereen heeft de stappen gezet die hij/zij, zonder al te veel welzijnsverlies, kan zetten. We kunnen de omslag naar bijvoorbeeld minder vlees eten of de energietransitie versnellen door daar op in te spelen met aansprekende proposities en heldere communicatie.
- “Het is belangrijk dat mensen zien dat anderen ook hun verantwoordelijkheid pakken. Hiermee zetten we elkaar aan tot ander gedrag en uiteindelijk ook tot ander stemgedrag.” (Reint Jan Renes, Electorale rede ‘De klimaatspagaat: over de psychologische
uitdagingen van duurzaam gedrag’, 2021). Hierdoor ontstaat ook draagvlak voor overheidsingrijpen.
“We staren ons blind op persoonlijke gedragsverandering en technologische innovatie, terwijl echte verandering begint bij de politiek”, schrijft Jaap Tielbeke in zijn boek ‘Een beter milieu begint niet bij jezelf.’
Sander Schimmelpenninck schrijft in zijn Volkskrant-column (14 november 2022, over kritiek op zijn niet-duurzame gedrag) dat focus op individueel gedrag vooral onzinnig is en dat grote verandering alleen door regelgeving en systeemverandering komt.
Ik zie dat anders en denk dat we moeten focussen op individuele gedragsverandering die haalbaar is voor mensen. Daarmee valt nog veel te bereiken en zetten we een belangrijke stap richting draagvlak voor nieuwe wetgeving.
Het belang van wetten
Voor de grootste stappen, daar waar technologische ontwikkelingen niet (snel genoeg) tot redelijke alternatieven leiden, hebben we de overheid nodig. Wetgeving moet mensen die hun eigen gedrag nauwelijks veranderen een duw geven en ons allen in beweging krijgen om ook de moeilijkste stappen te zetten. De collectiviteit verzacht de pijn.
Sander Schimmelpenninck schreef in dezelfde column: ‘Veelvliegers zijn juist geloofwaardig in een pleidooi voor vliegbeperkingen, die raken hen immers het hardst.’ Mooi gezien.
Ik zou willen dat de overheid het vliegen aan banden gaat leggen. Dat gaat mij zwaar vallen, maar dan weet ik in ieder geval dat ik niet de enige ben die inlevert. Ik stem in ieder geval op een partij die daar voor gaat zorgen.
Deze blog is geschreven door Debbie Mous.
