Kees staat altijd klaar. Hij heeft een mini-bibliotheekje aan zijn muur hangen, waar mensen boeken en cd’s kunnen lenen. Hij heeft een boer gevonden die wekelijks biologische groentepakketten komt brengen die buurtgenoten online hebben besteld. En hij helpt bij het onderhoud van het buurthuis. Kees is een supervrijwilliger. Waar vind je zulke mensen en hoe betrek je ze bij de energietransitie? En hoe houd je ze aangehaakt?

Door Erik van Stokkom*

(On)mogelijkheden

Burgerparticipatie is het toverwoord in de energietransitie. We gaan de buurten in, actief op zoek naar mensen die mee willen doen. Maar gemeenten zijn zich niet altijd bewust van de (on)mogelijkheden van deze vrijwilligers. Ze denken vaak te gemakkelijk over hun inzet, bijvoorbeeld bij het aardgasvrij maken van wijken of energiebesparing. Zo kan het gebeuren dat de lokale energiecoöperatie ineens in een professionele hoofdrol wordt gezet, terwijl de vrijwilligers ervan gewoon lekker bezig willen zijn met praktische activiteiten. Ineens zitten ze ongewild in allerlei overleggen met professionals. Die weten vaak niet wat vrijwilligers motiveert om belangeloos vele uren werk te verzetten. En als je erover nadenkt is dat juist een heel goede vraag: wat bezielt die mensen?

Soorten vrijwilligers

De kern van vrijwilligerswerk is dat mensen kunnen doen waar ze zich goed bij voelen. Onze buurt zit vol met vrijwilligers: verbinders, praters, regelaars, organisatoren, aanpakkers, ondernemers, gezelligheidsdieren, meelopers, wereldverbeteraars, kunstenaars, amateurbiologen en conservatieven. Voor iedereen is er een plek. En iedereen doet mee. Tenminste, als je ze voor de juiste klus vraagt. De projectleider organiseert het aanleggen van groene daken, de filmliefhebber regelt de films voor de filmclub, de wereldverbeteraar zoekt medestanders om samen zonnepanelen te kopen en de verbinder houdt het zaakje bij elkaar.

Paradox

De paradox van het werken met vrijwilligers is dat ze gewaardeerd willen worden voor hun professionaliteit. Vaak werken ze het liefste in kleine, zelfstandige groepjes waarbij ze zelf kunnen beslissen wat hun doelen zijn, hoe ze die willen bereiken en wat ze daarvoor doen en laten. Vrijwilligers haken aan op vastomlijnde, kortlopende trajecten met een haalbaar einddoel, waarbij een beroep wordt gedaan op een van hun specifieke kwaliteiten.

Op elk potje past een dekseltje

Liefst worden ze persoonlijk uitgenodigd door iemand die ze kennen. In onze wijk werkt een oproep in het buurtkrantje niet. Een buurtgenoot die aanbelt wel. Naast persoonlijke betrokkenheid moet de aangeboden taak passen bij de persoonlijke doelen. Bijvoorbeeld de kans om nieuwe vaardigheden te leren, het sociale netwerk uit te breiden, hun kennis te laten zien of hun status te vergroten. En de taak moet aansluiten bij hun persoonlijke waarden. Mensen zetten zich om uiteenlopende redenen in, bijvoorbeeld voor de gezondheid, de natuur, het klimaat, sport of een politieke beweging. Op elk potje past een dekseltje, maar niet elk dekseltje past op elk potje. Voor de opdrachtgever is het cruciaal dat hij oog heeft voor de mens en er niet klakkeloos vanuit gaat dat hij een arbeidskracht heeft die geen geld kost.

Afhaken

Waar werknemers nogal wat ongemak voor lief nemen omdat ze elke maand hun hypotheek moeten betalen, haken vrijwilligers veel sneller af als iets ze niet bevalt. Dat kan om allerlei redenen zijn, maar vaak gaat het om de verhouding tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Als het werk gaat voelen als werk, haken vrijwilligers af. Zodra je er een laag van professionals boven zet, voelen zij zich gemanaged en is dat een belangrijke afknapper. Het gebrek aan waardering is ook een breekpunt. In een omgeving waar vrijwilligers naast professionals werken, is er vaak spanning. Zeker als het werk van de twee groepen veel op elkaar lijkt. Dan denkt de vrijwilliger na een tijdje: ‘Waarom doe ik dit onbetaald?’ Ook wanneer er een gezagsverhouding ontstaat waarbij een ander bepaalt waar, wanneer en hoe de vrijwilliger werkt, dan is de kans groot dat het werk niet langer meer als vrijblijvend wordt ervaren.

Hoe houd je ze aangehaakt?

Hoe houd je ze wel aangehaakt? Dat doe je met een goede loopbaanbegeleiding. Dit artikel is te kort om daar uitgebreid op in te gaan. Het begint bij de werving en selectie van de juiste mensen. Het gaat verder met het maken van afspraken en het bieden van ondersteuning en begeleiding. En het stopt pas na het afscheid nemen van de vrijwilliger. In elke fase zijn er heldere afspraken tussen twee gelijkwaardige partijen nodig. De rode draad is duidelijkheid. Vrijwilligerswerk is niet vrijblijvend, maar draait om plezier in plaats van geld.

Drukke baan

Zo gaat het ook met Kees: met veel plezier zet hij zich al tientallen jaren in. Hij houdt van de verantwoordelijkheid die hij krijgt en van het resultaat dat zijn werk oplevert. En van de waardering die hij krijgt van zijn buurtgenoten. Dat begon al toen hij nog een drukke baan had en dat gaat nog altijd door nu hij van zijn pensioen geniet. En als je hem vraagt waarom hij zoveel doet voor onze wijk, haalt hij zijn schouders op.